در هفتم ماه می سال 2010 پرواز تاریخی هواپیمایی ایرایندیا از بمبئنی به مقصد نیویورک به پرواز درآمد. در این روز که برابر بود با روز جهانی زن و پرواز ایرایندیا که با یک هواپیمای 200-777 انجام می شد همه کارکنان پرواز زن بودند. حتی یک خدمه مرد هم وجود نداشت. اگر چه در هندوستان تمایل بسیاری برای استخدام زنان وجود دارد ولی در سامانه های مدیریتی و به ویژه سیاست چنین نیست. در بسیاری از احتمالات سیاسی مانند مجلس نمایندگان این کشور از هر ده نماینده یک نماینده زن وجود دارد. در اداره ها نیز هم چنین زنان حق رای و پست مدیریتی کمتری دارند. اما این روند در شرکت هواپیمایی ایرایندیا در حال تغییر است. امروز شرکت ایرایندیا تمایل بیشتری نسبت به استخدام زنان دارد و دیگر پست های مدیریتی ویژه مردان نیست.
آغاز تغییر
کاپا پژوهش ها و بررسی های گسترده ای در زمینه به کار گیری زنان درهواپیمایی انجام داده است. بررسی های چند سال گذشته نشان می دهد که شرایط چندان هم مساعد نیست به ویژه در زمینه استخدام خلبانان زن در شرکت های هواپیمایی. با توجه به کاهش تعداد داوطلبان مرد برای آموزش خلبانی و کاهش چشمگیر خلبان، فراهم کردن زمینه های استخدام برای خلبانان زن می تواند نقش مهمی در رفع کمبود خلبان داشته باشد.
اطلاعات و آمار مربوط به ایالات متحده نشان می دهد که تنها اندکی بیش از 4 درصد خلبانان شرکت های هوایی زن هستند ولی این روند هر چند با سرعتی کم ولی همچنان در حال افزایش است. درحال حاضر سه شرکت بزرگ هواپیمایی در ایالات متحده و شرکت هواپیمایی کم هزینه ایندیگو بیشترین تعداد خلبانان زن را دارند.
در هندوستان نزدیک به 1200 خلبان زن وجود دارد که 12 درصد مجموع خلبانان این کشور می باشد. هیچ دلیل خاصی مشاهده نشده است که نشان دهد چرا در هندوستان تعداد خلبانان زن زیاد است. این کشور به دادن امتیاز در برابری شغلی به زنان شهرت چندانی ندارد. از سوی دیگر کار در شرکت های هواپیمایی هندوستان نیز از پایداری لازم برخوردار نیست.
اطلاعات لازم و ضروری
اطلاعات منسجم و مستندی درباره وضعیت و حتی تعداد زنان در زمینه های گوناگون هواپیمایی به ویژه خلبانی وجود ندارد. در کنفرانس هایی که در سراسر جهان درباره زمینه های مختلف هواپیمایی برگزار می گردد آمار دقیقی در به کارگیری زنان در زمینه های هواپیمایی ارایه نمی شود.
در ماه اوت سال 2018 در گزارش پیش زمینه ای که در کنفرانس ایکائو ارایه شد، آمار نادرست 18/5 درصدی از زنان خلبان در شرکت های هواپیمایی ارایه گردید. این آمار از انجمن بین المللی خلبانان شرکت های هواپیمایی (نماینده خلبانان حرفه ای در ایالات متحده و کانادا) به دست آمده بود.
پس می توان به این نتیجه رسید که اگر آماری که یک سازمان بسیار معتبر هواپیمایی جهان ارایه می دهد درست نیست، چالش های بسیار دشواری در زمینه این بررسی ها وجود خواهد داشت. ایالات متحده یکی از کشورهایی است که آمارها را در اختیار عموم قرار می دهد.
براساس آمار سازمان هواپیمایی کشوری ایالات متحده تا تاریخ 31 دسامبر 2017تعداد 42694 گواهی نامه فعال خلبانی متعلق به زنان وجود داشت (خلبان زن با گواهی نامه فعال). این شامل 7 درصد از کل جمعیت خلبانان این کشور می شود (این آمار شامل دانشجویان خلبانی که آمار آن به 19 هزار نفر می رسد و خلبانان با گواهی نامه شخصی، خلبانان شرکت های هواپیمایی و خلبانان دارای گواهی نامه بازرگانی هستند ولی به عنوان خلبان حرفه ای پرواز نمی کنند می شود).
مقایسه بریتانیا و ایالات متحده
در ایالات متحده 6694 خلبان زن در شرکت های هواپیمایی پرواز می کنند که شامل 4/4 درصد جمعیت خلبانان حرفه ای می شود. آمار نشان می دهد که در طی دهه گذشته هم چنان به تعداد خلبانان زن در ایالات متحده افزوده شده است (از سال 2007 تا 2017). به عبارت دیگر در مقایسه با افزایش خلبانان مرد که سه درصد بوده است، افزایش 19 درصدی خلبانان زن در این مدت بسیار چشمگیر می باشد.
تعداد خلبانان حرفه ای زنان (خلبان شرکت های هواپیمایی) نیز از 5349 در سال 2007 به 6994 در سال 2017 رسیده است. این یک افزایش 31 درصدی را نشان می دهد.
سازمان هواپیمایی کشوری بریتانیا نیز آمار خلبانان مرد و زن را به صورت جداگانه اعلام می کند. براساس آخرین آمار که در 31 دسامبر 2016 منتشر گشت، سه چهارم درصد مجموع جمعیت خلبان در این کشور را زنان تشکیل می دهند. این آمار شاید به نظر اندک دیده شود ولی در مقایسه با آمارهای ناچیز در گذشته رقم بسیار چشمگیری است.
افزایش چشمگیر خلبانان زن
سهم آماری زنان در خلبانی هم چنان در حال افزایش است. در طی یک دهه گذشته تعداد دانشجویان خلبانی زن در ایالات متحده به دو برابر رسیده است. این نشان می دهد که بر تعداد زنان خلبانی که واجد شرایط پرواز با هواپیماهای مسافربری باشند نیز افزوده می شود.
5درصد خلبانان جهان زن هستند
آماری که شرکت های هواپیمایی به صورت جداگانه می دهند هیچ مطابقتی با یکدیگر ندارند. یکی از منابع بسیار مفیدی که می تواند آمار خوبی در این زمینه بدهد، انجمن بین المللی زنان خلبان حرفه ای می باشد. اگرچه این آمار هم چندان جامع نیست ولی انجمن مورد نظر همواره تلاش کرده است تا آمار خود را با اطلاعات به دست آمده از کشورهای گوناگون تکمیل نماید.
سایت رسمی این انجمن اطلاعات مربوط به 79 شرکت هواپیمایی در سراسر جهان را نشان می دهد. براساس همین آمار، شرکت های هواپیمای 7468 خلبان زن دارند که از این میان 1393 تن خلبان یکم (کاپیتان) و بقیه کمک خلبان هستند. یعنی 7/18 درصد خلبانان زن خلبان یکم هستند. تعداد خلبانان زن 2/5 درصد مجموع جمعیت خلبانان این شرکت های هواپیمایی می باشد که انجمن به آمارشان دسترسی دارد.
این رقم بالاتر از رقمی است که ایالات متحده و بریتانیا اعلام کرده اند. البته گفته می شود شرکت های هواپیمایی که آمارشان را به این انجمن ارایه می کنند بیشتر از آنچه که گفته می شود خلبان زن دارند.
بیشترین خلبانان زن در سه شرکت
به طور کلی می توان گفت که سه شرکت بزرگ هواپیمایی در ایالات متحده بیشترین تعداد خلبانان زن را دارند: یونایتد ایرلاینز 940 دلتا ایرلاینز 692 امریکن ایرلاینز 626 خلبان . لوفت هانزا پس از شرکت های امریکای شمالی با 375 و سپس ایندیگو در هندوستان با 322 نفر بیشتر خلبان زن را در جهان دارند.
بیشترین درصد خلبان زن در ایندیگو
شرکت هواپیمایی ایندیگو از لحاظ درصد خلبانان زن رقم بالاتری دارد. یعنی 9/13 درصد مجموع خلبانان این شرکت زن هستند. در مقایسه با پنج سال پیش که تعداد خلبانان آن 69 نفر بود، در حال حاضر تعدادشان به 322 نفر می رسد.
دو زیر مجموعه شرکت هواپیمایی کانتاس به نام های نتورک اویشن با 9/13 درصد و کانتاس لینک با 8/13 درصد خلبان زن در مقام های برابر و دوم قرار دارند. شرکت های دیگری که با انجمن در تماس اند و آمار می دهند و تعداد چشمگیری خلبان زن دارند عبارتند از:
پورتر ایرلاینز (کانادا): 7/12 درصد . اس ای اکسپرس (آفریقای جنوبی): 1/12 درصد . واسایا ایرویز (کانادا): 8/11 درصد . ایر جورجیان (کانادا): 2/11 درصد.
سه شرکت دیگر نیز در آمار این انجمن به چشم می خورد که 5 درصد از جمعیت خلبانان هر کدام را خلبانان زن تشکیل می دهند. البته بعضی از شرکت ها مانند ایرفرانس آماری می دهند که پس از بررسی های دقیق تر مشخص می شود درست نیست. ایرفرانس اعلام کرده است 8 درصد خلبانان این شرکت زن هستند. در صورتی که بررسی های دقیق انجمن خلبانان زن نشان می دهد 7/5 درصد می باشد.
شرکت ایزی جت در بریتانیا نیز اعلام کرده است تا سال 2020 بیست درصد خلبانان ورودی زن خواهند بود. این شرکت در گذشته نیز گفته بود در سال 2017 دوازده درصد ورودی خلبان زن خواهد داشت. در صورتی که یکسال پیشتر یعنی در سال 2016 به این هدف دست یافت. اما آمار انجمن نشان می دهد که تا جولای 2018 تنها 5 درصد خلبانان ورودی آن زن هستند، پس هنوز فاصله زیادی با هدف اعلام شده اش دارد.
شرکت ها باید آمار دقیق تری ارایه دهند
تنها با متمرکز شدن بر آمار زنان در هواپیما می توان تعداد یا همان درصد خلبانان زن را مشخص کرد. افزایش تعداد خلبانان زن در شرکت های هواپیمایی می تواند نمونه بارزی برای برابری کاری مردان و زنان باشد. خلبانان که شاخص ترین و پردرآمدترین بخش هر شرکت هواپیمایی به شمار می آیند، آمارشان نیز باید به همان میزان دقیق تر باشد.
ایکائو نیز آمار دقیقی از خلبانان زن که در شرکت های هواپیمایی پرواز می کند ندارد. به طور کلی تعداد زنان شاغل در رده های مدیریتی شرکت های هواپیمایی بسیار اندک است. از سوی دیگر تعداد میهمانداران زن در میان شرکت های هواپیمایی ایالات متحده 5/79 درصد مجموع جمعیت میهمانداران را تشکیل می دهد.
در بازار استخدام کنونی و کمبود خلبان در سراسر جهان، شرکت های هواپیمایی بهتر است تا شرایط استخدام را برای زنان آسانتر سازند. در صورتی که شرکت های هواپیمایی آمار دقیق تری از تعداد خلبانان زن ارایه دهند، تاثیر بسیار سازنده آن در جذب نیروی انسانی لازم چشمگیر خواهد بود زیرا با مشاهده روند فزاینده خلبانان زن در شرکت های هواپیمایی تعداد بیشتری جذب دوره های آموزشی خواهند شد.
حضور زنان در شرکت های هواپیمایی
موضوع حضور زنان در پست های مدیریتی نیز از موارد بسیار قدیمی و بحث برانگیز به شمار می آید. کاپا گردهمایی ها، آمار و بررسی های بسیار گسترده ای در این زمینه انجام داده است. بخش مقدمه گزارش 2010 کاپا چنین آغاز می شود: چرا زنان شرکت های هواپیمایی را اداره نمی کنند؟ شرکت های هواپیمایی نسبت به استخدام زنان بسیار سخت گیر هستند. این حرفه در میان مردان می گردد. به عبارت دیگر تنها جایی که زنان نقش مهمی دارند پشت باجه پذیرش مسافر و غذاهای در حین پرواز است. این ذهنیت و تصور از حضور زنان در صنعت حمل و نقل هوایی تا اواخر دهه 1990 همچنان ادامه داشت.
این که آیا حضور زنان در این زمینه با سایر زمینه های تخصصی فرق دارد، موضوع قابل بحث دیگری است ولی موقعیت این صنعت با ده سال گذشته تفاوت بسیاری دارد. با وجود تغییرهای ساختاری و رفتاری در دهه های بسیار متلاطم این صنعت، تکامل شتاب یافته ای را تجربه کرده است که در آن درهای بیشتری به سوی زنان باز می شود. در نتیجه زنان نقش بیشتر و بهتری در شرکت های جدید بر عهده خواهند داشت. شرکت های بسیار قدیمی و با سابقه در طی دهه گذشته تغییرات چندانی نداشته اند.
اما زمانی که سوابق 200 شرکت هواپیمایی در سراسر جهان بررسی می شود، تفاوت در تنوع مدیریت ها چندان هم شاخص نیست. دست کم در سطوح بالای مدیریتی چنین نیست. زمانی که برای نخستین بار در سال های 2009 و 2010 پژوهش هایی در این زمینه انجام شد، کارشناسان دریافتند که در میان شرکت های هواپیمایی جهان تنها 15 زن در رده های مدیریتی یا مدیر ارشد قرار دارند.
چرا زنان شرکتهای هواپیمایی را اداره نمی کنند؟
بیشتر زنانی که هنگام تهیه گزارش مدیر بودند اکنون در پست خود نیستند. این امر نشان می داد که شرایط حضور زنان در شرکت های هواپیمایی وخیم تر شده است. در جای دیگر از گزارش آمده است که 94 درصد شرکت های هواپیمایی به وسیله مردان مدیریت می شود.