در این مقاله سعی داریم شما را با بیمه های هواپیما آشنا کنیم . بر این اساس اصول کلی به دور از اصطلاحات فنی را با هم یاد می گیریم .
روند ارزش گذاری قیمت هواپیما چگونه است؟
در مورد بیمه نامه های هواپیما، چون روند مشخصی برای قیمت گذاری هواپیما وجود ندارد و کسی نمی تواند قیمت دقیق یک هواپیما را تعیین کند، مالک می تواند به شخصه قیمت هواپیمای خود را تعیین و شرکت بیمه هم بر اساس اینکلوز، مبلغ عنوان شده مالک را بیمه می کند. این فرایند نوعی کلوز با نام (Agreed value) به معنی ارزش توافقی است .(Agreed value) به شرکت های هواپیمایی ارایه می شود که بیمه گر تعهد می کند در صورت بروز خسارت به هواپیما، خسارت را به زیاندیده بپردازد که اکثرا قیمت توافق شده بیشتر از ارزش واقعی هواپیما است.
در عین حال، ممکن است قیمت هواپیمای ذکر شده دوبرابر مبلغ عنوان شده مالک، ارزش داشته باشد، اما به دلیل نبود کارشناس جهت قیمت گذاری ارزش هواپیما، اگر به هر دلیلی به هواپیمای ذکر شده خسارتی وارد شود، بیمه گر نمی تواند بر اساس کم بیمه شدگی، اقدام به اعمال ماده ۱۰ یا قاعده نسبی نماید. چون مالک هواپیما در این فرایند، کلوز مربوطه را خریداری کرده است و شرکت بیمه خسارت را تا سرمایه بیمه نامه بدون اعمال ماده ۱۰ یا قاعده نسبی خسارت پرداخت می کند.
به عنوان مثال، فرض کنید که ارزش بیمه نامه یک دستگاه خودرو پراید ، سی میلیون تومان است، اما مالک این خودرو، اقدام به خرید بیمه نامه بیست میلیون تومانی می کند، در هنگام خسارت معلوم می گردد که مالک خودرو یک سوم ارزش پراید خود را بیمه نکرده است به همین خاطر شرکت بیمه، با کسر یک سوم مبلغ در خسارت های جزئی وکلی اقدام به پرداخت می کند.این موضوع در حالی است که در روند قیمت گذاری هواپیما، به علت وجود کلوز ارزش توافقی ، شرکت بیمه نمی تواند ماده ۱۰ را اعمال کند.
عمده خسارت هواپیما در چه شرایطی رخ می دهد؟
بر خلاف تصور عموم، اکثر خسارت های وارده به هواپیما، در زمان (taxiing) و بر روی زمین به هواپیما وارد می شود و یا خساراتی است که توسط وسایل حمل نقل در فرودگاه ها به هواپیما وارد می شود، از جمله تصادف و یا آسیب هایی از این قبیل، و یا آسیب وارد شده به موتور و لوازم یدکی وحتی شکست وخرابی قطعات و… رخ می دهد .
بیمه نامه هواپیما در چه شرایطی صادر می شود؟
موضوع مهم دیگر، مبحث زمان صدور بیمه نامه است، نخست یک شرکت بیمه می خواهد بداند که هواپیمای مذکور، ارزش بیمه شدن دارد یا نه؟ می تواند ریسک آن را پوشش دهد؟ می تواند بعد از ارزیابی سلامت هواپیما، ریسک بیمه نامه را مدیریت کند؟
چه کسی خسارت بیمه ای هواپیما را ارزیابی می کند؟
در سالهای گذشته، شرکتهای بیمه برای این که بتوانند ریسک بیمه نامه های هواپیما را مدیریت کنند، مجبور به خرید های خدمتی از ارزیابان هواپیای خارجی بودند. به همین منظور بهتر است با تعریف ارزیاب خسارات بیمه ای شروع کنم: ارزیاب خسارت بیمه‌ای شخص حقیقی یا حقوقی مستقلی است که دارای پروانه ارزیابی خسارت بیمه‌ای از بیمه مرکزی بوده و مجاز به بررسی و تحقیق در مورد علت بروز حادثه و تحقق خسارت، تعیین مقدار خسارت و تشخیص میزان تعهد بیمهگر طبق شرایط بیمه‌نامه و نیز مذاکره برای تعدیل و تسویه خسارت بیمه‌ای است؛ بنابراین ارزیابان خسارت هواپیما به صورت مستقل عمل می کنند و در صورت پیش بینی ارزیاب مستقل در بیمه نامه نظر ارزیابی برای شرکت بیمه یا مالک هواپیما قطعی و لازم اجرا خواهد بود .
ارزیاب مجرب خسارت بیمه ، متخصص هواپیما است؟
ارزیاب خسارت باید به هوانوردی آشنا بوده و شناخت کاملی از انواع هواپیمای مسافربری و قطعات موتور هواپیما داشته باشد. همچنین ارزیاب خسارت علاوه بر آشنایی با تمام قطعات و بخش های فنی هواپیما، باید بر قوانین هوانوردی به ویژه قوانین ایکائو و یاتا اشراف داشته باشد. تسلط به زبان بین المللی هوانوردی و قوانین و مقررات بیمه ای داخلی از توانمندی های مهم یک ارزیاب مجرب است و در عین حال آشنایی کامل وی با انواع بیمه نامه های کشورهای توسعه یافته به خصوص کشور انگلستان که به عنوان مهد صنعت بیمه شناخته می شود، می تواند بخشی از مهارت ها و تخصص های ویژه یک ارزیاب حرفه ای خسارت بیمه ای باشد.
آشنایی با هواپیماها برای ارزیاب خسارت ضروری است؟
این موضوع بسیار ضروری است. یک ارزیاب خسارت بیمه هواپیما، باید انواع هواپیماها و کاربری های مختلف شان را شناخته و نگاه کاملا علمی نسبت به صنعت هوانوردی و قوانین و مقررات حاکم بر آن داشته باشد. در عین حال، کارشناس ارزیاب خسارت بیمه هواپیما باید اصول کلی قراردادهای بیمه بدنه و مسئولیت هواپیما، پوشش های قابل ارایه، بیمه های تمام خطر هواپیما در حال توقف و در حال پرواز، پوشش های بیمه مسئولیت، پوشش های مربوط به صدمات بدنی سرنشینان و بیمه مسئولیت خسارت های مالی هواپیما و همچنین خسارت های خارج از تعهد بیمه گران و استثنائات را به خوبی بشناسد. پوشش های بیمه مسئولیت هواپیما و صدمات بدنی در قبال سرنشینان و بیمه مسئولیت خسارت های مالی هواپیما به طور کامل بشناسد. پروانه کارشناسی رسمی ارزیابی هواپیما با مجوز شورایعالی و بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران صادر می گردد.
بیمه هواپیماها شامل چه مواردی است ؟
بيمه ها، پوششهاي مورد نياز بيمه‌گزاران را در قبال خطرات مربوط به هواپيما مانند مالكيت، اداره، تعمير ونگهداري و يا فروش ارایه مي‌دهد. بيمه هواپيما نيز مانند بيمه اتومبيل در صورت بروز حادثه، هم خسارات مالي به وسيله نقليه و هم خسارات مالي وجاني وارد به افراد ثالث را شامل مي‌شود.
هواپيما و خطرات پرواز داراي مسائل و مشكلات خاص خويش است. حوادث فاجعه‌آميز هواپيما معمولا با جرح و فوت انسانها و خسارات مالي وارد به اشخاص ثالث همراه است.مشكلات اين نوع بيمه باتوجه به پيدايش هواپيماهاي جديد با ظرفيت هاي بيشتر براي حمل مسافر، بار و سوخت وپيچيدگي تكنولوژي ساخت، روبه افزايش است. درزمان بيمه‌كردن بدنه و مسئوليت هواپيما چهاراصل كلي درنظر گرفته مي‌شود:
الف ) نوع هواپيمايي كه بيمه مي‌شود.
ب ) خصوصيات، دانش فني و ساعت پرواز خلبان
ج ) موقعيت جغرافيايي كه هواپيما در آن مناطق تردد مي‌كند.
د ) اهدافي كه هواپيما براي انجام آن به كار مي‌رود.
هواپيماها معمولا براي اهداف معینی به كار مي‌روند: پرواز در خطوط هواپيمايي مجاز و به منظور فعاليت تجاري. به عنوان هواپيماهاي شخصي و براي مصارف كاري و تفريحي. كاربرد در مصارف علمي و تحقيقاتي و عكسبرداري. كاربرد براي مصارف كشاورزي. كاربرد براي مصارف صنعتي.
پوششهاي بيمه بدنه هواپيما کدامند ؟
اگرچه خسارات رايج آتش‌سوزي، دزدي، طوفان و خسارات زميني داراي پوشش‌است، اما بيمه بدنه هواپيما به صورت تمام خطر است و به سه شكل زير ارایه مي‌شود :
الف) بيمه تمام خطر در زماني كه هواپيما در حركت نيست
كليه خسارات و فقدان فيزيكي هواپيما در زماني كه در فرودگاه (زمين) قرار دارد و از نيروي محركه خود براي‌حركت و جابجايي استفاده نمي‌كند، تحت اين نوع بيمه پوشش مي‌گيرد.
ب) بيمه تمام خطر بجز مواقعي كه هواپيما در پرواز است
كليه خسارات و فقدان فيزيكي هواپيما در روي زمين حتي خسارات زمان جابجايي هواپيما (Taxiing) شامل اين‌نوع پوشش بيمه‌اي مي‌شود.
ج) بيمه تمام خطر، بر روي زمين و در زمان پرواز
كليه خسارات و فقدان ناشي از حركت، توقف و يا جابجايي هواپيما بر روي زمين و در زمان پروازتحت پوشش بيمه‌اي است.
د) مواردي كه خارج از تعهد بيمه‌گر است.
استثنائات بيمه بدنه در بيمه‌نامه‌هاي صادره تا حدودي با يكديگر متفاوت است ولي جنبه‌عمومي وهمگاني كه در تمامي بيمه‌نامه‌ها يافت مي‌شود به شرح زير است:
- چنانچه‌هواپيمابراي‌مصارف غيرقانوني وبارضايت بيمه‌گذار به‌كار گرفته‌شود.
- هنگامي كه هواپيما در خارج از محدوده جغرافيايي مندرج در بيمه‌نامه فعاليت كند.
- استفاده از هواپيما براي مصارفي به غير از آنچه در بيمه‌نامه قيد شده است.
- هدايت هواپيما توسط شخص ديگري به غير از خلبان آن، مگر در مواردي كه عمل جابجايي(Taxiing) انجام مي‌شود.
- زماني كه شرايط قابليت پرواز هواپيما و يا اعتبار گواهينامه خلباني خلبان نقض شده ولي پروازانجام شده است.
- در شرايطي كه با موافقت بيمه‌گذار، هواپيماي در حال پرواز بعضي از قوانين و مقررات هواپيمايي‌كشوري(۴) را نقض كرده باشد.
- هرگونه خسارات ناشي از كهنگي و فساد لاستيكهاي هواپيما، مگر اينكه شرط مغايري براي‌پوشش آنها وجود داشته باشد.
- خسارات ناشي از تغيير و تبديل هواپيما(۵)، جنگ، اعتصاب، شورش و بلوا.
- خسارات ناشي از عدم استفاده.
پوششهاي بيمه مسئوليت هواپيما چیست ؟
بيمه‌مسئوليت، سه‌نوع‌پوشش را ارایه‌مي‌دهد كه‌حدودمسئوليت‌هريك‌ازآنهابايكديگر متفاوت است.
الف) جرح بدني، به استثناي مسئوليت در قبال سرنشينان هواپيما
اين نوع‌بيمه، بيمه‌گذار را در قبال اقدامات و دعاوي قانوني اشخاص ثالث براي مواردي چون‌جرح‌بدني، بيماري، امراض و مرگ ناشي از حادثه در قبال مالكيت، تعمير و نگهداري و كاربرد هواپيما باتوجه به شرايط مندرج در بيمه‌نامه پوشش مي‌دهد.
دراين نوع پوشش بيمه‌اي غرامت هر شخص در قبال فوت و يا صدمات بدني مشخص است وحداكثر تعهد بيمه‌گر براي خسارات ناشي از هر حادثه نيز معين است.
ب )جرح بدني سرنشينان هواپيما
اين نوع پوشش، بيمه‌گذار را در قبال دعاوي و اقدامات قانوني سرنشينان هواپيما در مواردي چون‌جرح بدني، بيماري، امراض و مرگ ناشي از حادثه هواپيما باتوجه به شرايط مندرج در بيمه‌نامه تأمين‌مي‌دهد. در اين نوع بيمه‌نامه غرامت هر شخص در قبال فوت و يا صدمات بدني مشخص است وحداكثر تعهد بيمه‌گر نيز براي خسارات ناشي از هر حادثه معين شده است.
ج) بيمه مسئوليت خسارات مالي
اين نوع پوشش، بيمه‌گذار را در قبال دعاوي و غرامتهاي مالي ناشي از فعاليتهاي مربوط به مالكيت،تعمير و نگهداري و يا كاربرد هواپيما، تأمين مي‌دهد. حدود مسئوليت بيمه‌گر براي هر حادثه معين‌است.
د) موارد خارج از تعهد بيمه‌گر(استثنائات)
استثنائات بيمه‌نامه مسئوليت هواپيما در مورد بيمه‌گران مختلف، متفاوت است، اما به طور كلي‌استثنائات به شرح زير است :
- خسارات بدني وارد به خود بيمه‌گذار.
- خسارات‌بدني واردبه كاركنان‌بيمه‌گذار درطول مدت‌خدمت و اعتباربيمه‌نامه.
- خسارات مالي وارده به اشياء و اموال بيمه‌گذار، زماني كه متعلق به وي يا در تصرف و كنترل اوباشد.
- مسئوليت‌هاي بيمه‌گذار براي جرح بدني و يا خسارات مالي ناشي از توليد، ساخت و يا فروش‌هواپيما و قطعات و لوازم يدكي آن و يا ناشي از هرگونه عمليات خدماتي (سرويس)
- مسئوليت بيمه‌گذار در زماني كه هواپيما با اجازه وي، بدون توجه به گواهي قابليت پرواز و يا ناديده‌گرفتن بعضي از قوانين هواپيمايي كشوري، اقدام به پرواز نمايد.