سامانه مدیریت ایمنی یکی از تلاش هایی است که در طی چند سال گذشته برای بهبود ایمنی در هواپیمایی به کار گرفته شده است. البته خیلی ها براین باورند که سامانه مدیریت ایمنی، سامانه ای برای جمع آوری اطلاعات، تشکیل و حفظ فرهنگ ایمنی است در حالی که سامانه مدیریت ایمنی خیلی انعطاف پذیرتر از دیگر سامانه های ایمنی است.
دست اندرکاران ایمنی می گویند این سامانه راهی به سوی پیشرفت پی در پی و با دوام است. یعنی شرکت موقعیت خودش را می سنجد و تلاش می کند تا خود را به سطح بالاتری از ایمنی برساند. سپس راهکارهای لازم برای این کار تدارک و کارش را آغاز می کند. یکی دیگر از دست اندرکاران هواپیمایی که در دانشگاه کرانفیلد بریتانیا درس می دهد می گوید سامانه مدیریت ایمنی یکی از مکمل های ایمنی هواپیمایی است.
او می گوید در گذشته که بعضی از شرکت ها شیوه هایی را اجرا می کردند که در واقع همین سامانه مدیریت ایمنی بود ولی آن را به این نام نمی خواندند و بعضی از شرکت ها نیز اقداماتی را انجام می دادند که فکر می کنند سامانه مدیریت ایمنی است در حالی که هیچ آگاهی نسبت به این سامانه ندارند.
عناصر به دست آمده از اطلاعات جمع آوری شده سطح جدیدی را در برنامه های ایمنی شرکت به وجود آورده که درک جامعه هواپیمایی را بالا می برد. در واقع می توان گفت که سامانه مدیریت ایمنی به صورت یک صنعت بزرگ درآمده و روزی این صنعت مانند یک کشتی بزرگ از بندر جدا می شود و کسانی که هیچ اهمیتی به چنین سامانه ای ندادند نگران بازگشت آن خواهند شد.
بعضی از شرکت های هواپیمایی هیچ علاقه ای نسبت به این سامانه و اجرای آن ندارند در حالی که یکی از اصلی ترین عناصر ایمنی ایجاد انگیزه علاقه و در پی آن ارتقای ایمنی است.
اکنون با یک نگاه تازه تر به ایمنی می توان انگیزه لازم را به وجود آورد. مسئول ایمنی شرکت هواپیمایی نیوزیلند می گوید چند پرواز باید انجام دهند تا هزینه خسارت ناشی از برخورد تجهیزات زمینی به هواپیما جبران شود؟ پاسخ: 22 پرواز بوئینگ 747 بین آکلند و لندن.
این سامانه نیز مانند بسیاری از سامانه های بیش از این در طول زمان شکل می گیرد و کامل می شود.
مشخص کردن کاستی ها
معمولا سامانه های ایمنی زمان زیادی را صرف شناسایی کسانی می کنند که از روی عمد موارد ایمنی را رعایت نمی کنند. مانند کسی که باید در حین کار عینک ایمنی بزند در حالی که استفاده نمی کند.
بنابراین به جای اینکه به این شخص اصرار کرد تا عینک ایمنی بزند باید دلیل استفاده نکردن از عینک را جویا شد. در صورتی که اشکال در مه آلود شدن شیشه عینک به دلیل رطوبت فراوان در محیط است و مسئول ایمنی نیز به این مسئله آگاه، از عینک های دیگری استفاده خواهد شد تا چنین موردی پیش نیاید. اگر رعایت نکردن موارد ایمنی مشخص و تذکر داده نشود به موارد بیشتری می انجامد که رعایت نمی شوند. یکی دیگر از شیوه های مشخص کردن و یادآوری رعایت مواد ایمنی ایجاد تمایل نسبت به رعایت ایمنی است. این تمایل تنها در سایه اجرای آموزش های لازم حاصل می شود. بعضی وقت ها نیز قوانین دست و پا گیر، شیوه ها و دستورالعمل های نامناسب از تمایل شخص نسبت به اجرای اصول ایمنی می کاهد. به این ترتیب شخص مورد نظر برای اینکه زمان کمتری را صرف انجام کار کند، ایمنی کار را نادیده می گیرد. زیرا بدون هیچ تردیدی رعایت کردن موارد ایمنی می تواند زمان انجام کار را افزایش دهد.
در ضمن انضباط ضعیف و نظارت نامناسب بر انجام کار نیز از دیگر مواردی است که کارکنان را به قانون شکنی تشویق می کند. زمانی که آنها بدانند هیچ توبیخی در کار نیست، قانون شکنی را جزو اصول کاری خود قرار می دهند. در واقع شرکت های هواپیمایی به قوانین ایمنی تازه احتیاج ندارند زیرا همان قوانین گذشته اکنون هم صدق می کنند. بلکه آنها به گسترش فرهنگ ایمنی احتیاج دارند .
یکی از نکته های کلیدی در ارتقای ایمنی درک این مسئله است که چرا مردم به این نحو رفتار می کنند. مشخص کردن تغییراتی که باید صورت گیرد و اجرای این تغییرات نیز گام های بعدی به شمار می آیند.
هدف نهایی توسعه فرهنگی است که مردم را تشویق می کند تا آن کاری را که باید انجام دهند با دقت انجام دهند.
بستر کارآیی ایمنی
فرهنگ ایمنی در توسعه برنامه های ایمنی نقش بسیار مهمی دارد. بدون داشتن یک فرهنگ فعال ایمنی امکان دست یافتن به سطح ایمنی مورد نظر امکان پذیر نخواهد بود. در این فرهنگ ایمنی دست یافتن به هدفی که هیچ سانحه ای روی ندهد ناممکن است بلکه می تواند از تعداد سوانح کاست. این همان چیزی است که مقامات هواپیمایی کشوری بسیاری از کشورها بر آن تاکید می ورزند.
در گذشته کارکنان موارد ایمنی را گزارش نمی کردند زیرا آنها از پیامد اداری این گزارش ها ترس داشتند. از سوی دیگر فرایند اداری و بیشتر فرم های گزارشی بسیار طولانی و گیج کننده بودند. برای نمونه، با توجه به شرایط رویداد، یکی از شرکت های هواپیمایی هشت راه مختلف برای گزارش موارد ایمنی و خطرآفرین داشت.
در گام نخست، واحد ایمنی هر شرکت هواپیمایی مجری کاهش یا جلوگیری از حادثه و رویدادهایی است که انسان و سامانه نتوانسته به آن عمل کند. سپس اقدامات لازم برای پذیرش مسئولیت کاری و در نتیجه پیامدهای آن صورت می گیرد.
در بررسی هر رویدادی که ایمنی را به خطر می اندازد، متخصصان ایمنی به پرسش های زیر پاسخ می دهند:
آیا سهل انگاری زیادی در نادیده گرفتن خطر مشاهده می شود؟
آیا پیامدها آن چیزی بود که انتظار می رفت. آیا شخص مورد نظر از روی عمد این کار را انجام داده است تا به همین پیامدی که مشاهده می شود دست پیدا کند؟
آیا از روی عمد قانون شکنی صورت گرفته است؟
آیا از شیوه مناسبی برای اجرای کار استفاده شده است؟ آیا تا این لحظه، یعنی در گذشته، این شیوه کارساز بوده است؟
آیا تحت شرایط موجود، اجرای همه قوانین موجود صحیح و امکان پذیر بود؟
آیا اقدام مورد نظر سودی برای شرکت داشته است؟
آیا اقدامی که صورت گرفته خارج از اقدامات معمول است؟
هدف از این روش، مشخص کردن خطرها و محدود کردن زمینه بروز آنهاست. هدف تنبیه کردن کسانی که خطا کرده اند نیست. برای نمونه یکی از کارکنان فنی که در حال بازرسی فنی موتور است به خاطر پرسش نامربوطی که یکی از همکارانش می پرسد، حواسش پرت می شود و فراموش می کند تا دریچه های دسترسی موتور را ببندد. در این جا باید به دنبال راهکار مناسب برای کاهش چنین اشتباهاتی بود نه اینکه شخصی را که خطا کرده به شدت توبیخ کرد. یکی از راهکارها نصب نشانه هایی است که نشان می دهد شخص مشغول انجام کار بسیار حساسی است. بعضی از شرکت ها نیز با اجرای قوانینی مانند ممنوع کردن استفاده از تلفن همراه در حین انجام کار، از برهم خوردن تمرکز فکری کارکنان جلوگیری می کنند.